به مناسبت ماه مبارک رمضان، اداره مشاوره و سلامت روان دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه به بررسی روزه داری و تأثیر آن بر مکانیسم های مغزی پرداخته است.
به طور متوسط مغز انسان، ۱۰۰ میلیارد سلول داشته و ۲۲ درصد از
انرژی بدن را مصرف می کند اما نکته منحصر به فرد این است که مغز در هنگام
محرومیت از غذا فعال تر می شود. به طور معمول، مغز انرژی خود را از طریق
گلوکز(glucose) بین وعده های غذایی یا تجزیه گلیکوژن(glycogen) که در کبد و
ماهیچه ها ذخیره می شود دریافت می کند.
از آنجایی که انرژی گلیکوژن از شروع روزه بسیار کاهش پیدا می
کند مکانیسمی در انسان اتفاق می افتد به اسم نوگلوکززایی(gluconeogenesis)
که با استفاده از آن گلوکز تولید می شود اما تاثیرات منفی بر روی ماهیچه ها
می گذارد. با این حال، بعد از سه تا ۴ روز روزه داری، کبد شروع به تبدیل
چربی بدن به کتون (ketones) می کند. یکی از این کتون ها (beta-HBA)، یک
منبع سوخت بسیار کارآمد برای مغز است و اجازه می دهد همزمان با روزه داری،
مغز نیز به عملکرد خود ادامه دهد و وابستگی به نوگلوکززایی را کاهش می دهد.
این فرایند، هوشیاری شناختی بیشتری را در افراد به همراه دارد.
محققان موسسه ملی کهنسالی در انگلیس در مطالعه ای متوجه شدند
زمانی که بر اساس یک برنامه مشخص، موش های آزمایشگاهی را یک روز در میان
تغذیه کردند، نورون ها و اتصالات سیناپسی بیشتری در مغز آنها به وجود آمد
که عملکرد شناختی آن ها را تقویت کرد.
بر اساس نتایح این مطالعه، بدن در جریان روزه داری متناوب از
منابع انرژی ناشی از گلوکزها که در کبد ساخته می شود به سمت سلول های چربی
روی می آورد که موجب تحریک فعالیت و رشد سلولی در مغز می شود.
مارک ماتسون از محققان این مطالعه گفت: بدن انسان در ۱۰ تا ۱۴
ساعت ذخایر انرژی کبدی را تمام می کند و زمانی که این ذخایر به اتمام می
رسند، بدن به مصرف ذخایر چربی روی می آوردکه به ترکیباتی به نام کتون ها در
خون تبدیل می شوند. کتون ها با تاثیر مستقیم بر سلول های عصبی، تولید
BDNF- پروتئین کلیدی برای رشد نورون- را تحریک می کنند که به تقویت عملکرد
شناختی، یادگیری و حافظه کمک می کنند.
همچنین، دانشمندان در مورد اثرات روانپزشکی روزه، مطرح کرده اند که بدن
پس از گذشت چند روز از روزه داری، با گرسنگی سازگار شده و شروع به آزاد
کردن مقادیری از کاتکول آمین (catecholamine) از جمله آدرنالین
(adrenalin)، نوراپی نفرین (norepinephrine) و دوپامین (dopamine) در مغز
می کند. این هورمون ها و انتقال دهنده های عصبی، در نتیجه پاسخ جنگ و گریز،
بدن را برای کار سخت آماده کرده و به عنوان یک افزایش دهنده خلق عمل می
کنند .
داروهای تجویز شده برای افراد مبتلا به افسردگی موادی شیمیایی
ای را فراهم می کنند که به طور طبیعی از طریق روزه گرفتن قابل دریافت
هستند. به همین دلیل، برخی از مطالعات نشان می دهند نمرات افسردگی و اضطراب
در ۸۰ درصد بیماران، درست چند روز بعد از روزه گرفتن کاهش پیدا می کند.
مطالعات همچنین الگوی خواب بهبود یافته در بیماران دچار بی
خوابی را در مقایسه با میزان قبل از روزه داری و کاهش احتمالی میگرن به
دلیل بالا رفتن سطح سروتونین را نشان داده اند.
تهیه و تدوین: فائزه السادات اجاق- کارشناس ارشد روانشناسی بالینی- کارشناس اداره مشاوره و سلامت روان دانشجویان